Teraźniejszy przeszły, przeszły teraźniejszy

Relacja stanu emocjonalnego, przemyśleń i obserwacji, z czasów przed, i po rumuńskich.

Relacja stanu emocjonalnego, przemyśleń i obserwacji, z czasów przed, i po rumuńskich.

To przemyślenia Ionesco na podstawie jego własnych zapisków z czasów II wojny światowej. Zapiski te to bardzo osobiste spostrzeżenia jednego z najinteligentniejszych twórców kultury ubiegłego wieku. To zbiór absurdów, spostrzeżeń literackich i filozoficznych, z naciskiem na te dotyczące totalitaryzmu, wojen, ludzkości, ale też wiele przeróżnych przemyśleń osobistych. To książeczka tak pełna zwykłej mądrości zawartej czasem w jednym krótkim zdaniu, że wielokrotnie zastanawiałam się, jak to możliwe, że ludzkość nie dostrzega tak oczywistych absurdów, w które żeśmy się zaplątali. Urozmaiceniem, nieco absurdalnym, a jakże, są "bajki dla dzieci poniżej trzech lat". Nie dla dzieci, oczywiście ;)

To przemyślenia Ionesco na podstawie jego własnych zapisków z czasów II wojny światowej. Zapiski te to bardzo osobiste spostrzeżenia jednego z najinteligentniejszych twórców kultury ubiegłego wieku. To zbiór absurdów, spostrzeżeń literackich i filozoficznych, z naciskiem na te dotyczące totalitaryzmu, wojen, ludzkości, ale też wiele przeróżnych przemyśleń osobistych. To...

Książka w której jest wszystko by móc uznać ją za wybitną i wyjątkową. By chcieć do niej wracać, nie przestawać o niej myśleć, odnajdując przedziwną wspólnotę ludzkich odczuć i doznań, pomimo diametralnie różnych warunków, czasów i doświadczeń.
Z pozoru chaotyczna konstrukcja, bo poszatkowane zapiski z lat 40-tych i 60-tych, skrupulatne odtwarzanie najwcześniejszych, zapamiętanych scen z dzieciństwa, analizy filozoficzne, szkice literackie, bajki, katharsis o wymiarze rodzinnym i ogólnoświatowym.
Całość jednak doskonale spójna, kompletna; jak potrawa z wszystkimi zadziwiającymi składnikami.
Rozdarty między koszmarem życia a koszmarem umierania, uwięziony w czasach obłędnych ideologii i rozpadu wartości. Przerażony i bezustannie oczekujący zagłady i zapomnienia. Świadek odczłowieczenia i szaleństwa. A pośród tego horroru - jego olśnienia. Chwile objawień, zachwytu byciem. Próby opisania nieopisywalnego. Światło i rodzące się poczucie pełni. Gdy mówi, że kluczem do szczęścia jest przypomnienie sobie, uświadomienie z całą mocą, że jesteś i że łączyć się z tym może jedynie szalona miłość – wtedy nawet śmierć rozwiewa się jak dym.
A na deser cztery bajki dla dzieci poniżej lat trzech. Kwintesencja uroku, humoru i poezji nieziemskiej wrażliwości. Książka - skarb.

Książka w której jest wszystko by móc uznać ją za wybitną i wyjątkową. By chcieć do niej wracać, nie przestawać o niej myśleć, odnajdując przedziwną wspólnotę ludzkich odczuć i doznań, pomimo diametralnie różnych warunków, czasów i doświadczeń.
Z pozoru chaotyczna konstrukcja, bo poszatkowane zapiski z lat 40-tych i 60-tych, skrupulatne odtwarzanie najwcześniejszych,...

HALABARDNIK PRZECIWKO NOSOROŻCOM

„Teraźniejszy przeszły, przeszły teraźniejszy” stanowi w bibliografii Eugène’a Ionesco (1909-1994) dzieło osobne. Niekwestionowany klasyk teatru absurdu, co u niego niezwykłe, konstruuje narrację tego utworu w sposób uporządkowany i konsekwentny, jako budulca używając blaknących wspomnień. Jednak „Teraźniejszy przeszły, przeszły teraźniejszy” nie jest klasycznym przykładem pamiętnika – refleksje Ionesco rozwijają się tu dwutorowo – część zapisków powstała w czasie wojny, gdy dramaturg za wszelką cenę chciał uciec z Rumunii, inna część natomiast stanowi dopiski, jest już owocem myśli z lat sześćdziesiątych, w tym z roku poprzedzającego tak zwaną rewolucję kulturalną. Istotą zapisków Ionesco wydaje się zatem być dialog – wewnętrzna konwersacja i polemika między sobą teraźniejszym a sobą przeszłym. „Jak archeolog przekopuję ziemię, znajduję ślady swojej prehistorii, lecz już nie zdołam odtworzyć z nich całości. Powinienem był zanotować to wszystko dużo wcześniej”. Ionesco deprecjonuje swoje zapiski, nazywając je „sztuką błądzenia”. Okazuje się jednak, że odnajduje w otaczającym go świecie zaskakująco wiele paraleli do świata sprzed ponad dwóch dekad. Porównuje II wojnę światową, nazizm, siejącą postrach w rodzinnej Rumunii Żelazną Gwardię z wojną izraelsko-arabską i coraz bardziej wszechobecnym terroryzmem.

Ionesco przeplata wątki osobiste z publicystyką, filozofią, literaturą, gdzieniegdzie z aforystyką, czy wręcz z prozą poetycką. Jednym z najbardziej osobistych i tragicznych wątków jest w „Teraźniejszym przeszłym, przeszłym teraźniejszym” doświadczenie (nie)obecności ojca – prymitywnego konformisty, antysemity i tyrana. Dzieciństwo autora jawi się w omawianej książce jawi się jako „nieustanne poszukiwanie twarzy ojca” Wątek dzieciństwa jest jakby wstępem do trudnych przeżyć wieku dojrzałego. Na trwałe w pamięci ślad pozostawia relacja, jaką Ionesco zdaje ze spotkania ze swoim ojcem, które okazało się definitywnie ostatnim: „(…) podczas posiłku doszło do kłótni: dawniej wyzywał mnie od bolszewików, potem od żydowskich pachołków. Pod koniec obiadu użył tego drugiego epitetu. Pamiętam swoje ostatnie wypowiedziane do niego zdanie: «Lepiej być żydowskim pachołkiem niż durniem. Mam zaszczyt pożegnać szanownego pana»”. W tym samym bowiem czasie w Rumunii wprowadzane są tak zwane prawa rasowe – Ionesco, z żydowskiej matki, de facto traci prawo do uważania się za człowieka. Dramaturg nienawidzi Rumunii, nienawidzi słowa „ojczyzna”, ponieważ znaczy ono dla niego tyle, co „kraj ojca”.

Ionesco obserwuje nietrwałość wszelakich poglądów politycznych, mówiąc, że liczni byli ludzie, którzy zarzekając się, jak dalecy są od wspierania nazizmu, po krótkim czasie okazywali się jego gorliwymi sprzymierzeńcami. Właśnie dlatego Ionesco deklaruje się jako zdecydowany przeciwnik zarówno każdej władzy, jak i opozycji, która – w perspektywie – może się przeistoczyć we władzę. Zapiski dramaturga są również cennym źródłem historycznym, obnażającym intelektualną jałowość Paryża lat sześćdziesiątych, w przededniu rewolucji 1968 roku. Ukazuje pozorność działań niektórych intelektualistów francuskich, którzy pod przykrywką społeczno-politycznego zaangażowania byli zainteresowani jedynie partykularnymi interesami i podbijaniem wyników sprzedaży swoich książek i dopieszczaniu swojego ego.
Dzięki zapiskom zawartym w omawianej książce można się przekonać, że tytuł jednego z najsłynniejszych dramatów Ionesco nie jest bynajmniej dziełem przypadku. Bowiem istotnym i, co najważniejsze, stale powracającym motywem francuskiego dramaturga jest właśnie nosorożec. W kontekście nietrwałości politycznych poglądów i trwałości reżimów totalitarnych, zwierzę to nabiera u Ionesco wymiaru symbolicznego, autor „Krzeseł” zastanawia się, co by się stało, gdyby miało się okazać, że pewnej nocy większość ludzi zamieniła się właśnie w nosorożce. Jak mieliby zachować się pozostali ludzie, którzy odtąd zmuszeni byliby żyć pod dyktaturą rogów i gruboskórności. Poprzez tę metaforę rumuńsko-francuski dramaturg idealnie oddał istotę każdego totalitaryzmu, a jego wspomnienia stały się niezwykle jaskrawym manifestem, skierowanym przeciwko jakiejkolwiek politycznej opresji. Profesor Michał Głowiński, omawiając „Teraźniejszego przeszłego, przeszłego teraźniejszego”, zatytułował swój artykuł: „Zawsze nam grożą nosorożce”.

Jednocześnie, pomimo wielości odwołań do spraw bieżących – polityki, socjologii, Ionesco ma pełną świadomość, że jego zapiski są naznaczone piętnem subiektywizmu. Patrząc na jego opowieść na wyższym poziomie abstrakcji, można stwierdzić, że w gruncie rzeczy opisuje on nie świat, a coś, co nazwał „mnie-świat”. „Znam świat jako mnie-świat, jako świat-mnie; tak więc świat poza mną, w który wierzę, lecz który jest dla mnie niepoznawalny, byłby światem kantowskich noumenów”. Eugène Ionesco określa się tu mianem „halabardnika” – statysty, jedynie mimowolnie będącego częścią historii.

Jest to bardzo dobra, choć trudna i pesymistyczna książka, wymagająca od czytelnika często odwoływania się, jeśli nie do doświadczenia, to przynajmniej do własnych procesów myślowych. „Teraźniejszy przeszły, przeszły teraźniejszy” z pewnością daje czytelnikowi pełniejszy obraz na temat Eugène’a Ionesco, niż czyniły to jego dramaty. Mając na uwadze niezwykłą, wielowymiarową (bo przecież zarówno osobistą, jak i narodową – i to podwójnie – rumuńską i francuską) traumę tego człowieka, śledząc niezwykły ładunek emocjonalny i intelektualny tych zapisków, można dojść do wniosku, że Ionesco był skazany na poetykę zastosowaną w „Łysej śpiewaczce”, „Krzesłach”, czy „Nosorożcu”. Pewnych rzeczy po prostu nie sposób oddać przy pomocy linearnej opowieści – Ionesco chował się za kumulacjami absurdalnych obrazów. W omawianej książce zaś szuka schronienia w zabawnych, surrealistycznych, ale i mocno niepokojących „Bajkach dla dzieci poniżej trzech lat”, opowiadających o perypetiach małej Josette, które stanowią interludia pomiędzy zasadniczymi częściami książki.

Czytając najwcześniejsze wspomnienia autora „Łysej śpiewaczki” możemy dowiedzieć się, że najprawdopodobniej pierwszym słowem przezeń wypowiedzianym było „Jeszcze!”. Ten pozornie pozbawiony znaczenia fakt ma dla mnie wartość symboliczną – jest dowodem na aktualność zawartych w tych zapiskach spostrzeżeń. Czytać Ionesco – jeszcze! – to tak, jakby pewnego dnia odkryć, że życie nie jest linią, nie jest trwaniem, ale jedynie grą cieni i luster.

HALABARDNIK PRZECIWKO NOSOROŻCOM

„Teraźniejszy przeszły, przeszły teraźniejszy” stanowi w bibliografii Eugène’a Ionesco (1909-1994) dzieło osobne. Niekwestionowany klasyk teatru absurdu, co u niego niezwykłe, konstruuje narrację tego utworu w sposób uporządkowany i konsekwentny, jako budulca używając blaknących wspomnień. Jednak „Teraźniejszy przeszły, przeszły...