Byung-Chul Han

To nie jest kraj dla chłopów(Heideggera)_albo czy filozofia niemiecka pomoże nam z dataistami? Czy każdy problem to kryzys, i czy każda zmiana ma swoje Kasandry? + słownik pojęć filozofii niemieckiej(wygenerowany przez chata-gpt) dla bardziej rozumnego przeczytania Zacznijmy od Heideggera, tego „ostatniego orędownika porządku ziemskiego”. Przed wielką zmianą, ludzie byli w większości chłopami. Chłopi mieli określone formy zachowania, które cechowały się cierpliwością, umiejętnością wyrzeczenia się, opanowaniem, wstydliwością czy oszczędzaniem. Chłopi zniknęli, a wraz z nimi „Ziemia, bóg i prawda” pojęcia należące do „świata chłopów”. Brzmi trochę jak wujaszek „kiedyś to było”, tyle że intelektualista? Kto zatem będzie grał rolę państwa Młodziaków? Orędownikami nowej epoki i przeciwnikiem Hana są wszelkiej maści dataiści( dataizm to rodzaj ideologii, a w opinii przeciwników nawet religii, w której uważa się, że przepływ informacji jest najwyższą wartością). Kluczową książką dla dataizmu jest działo Harariego, Homo deus*, a istota dataizmu tkwi w haśle: wszystko, co mierzalne, ma być zmierzone. Wszystko, łącznie z człowiekiem, da się sprowadzić do danych, a istotą danych jest przepływ informacji. Im lepiej przetwarzasz informacje, tym jesteś lepiej dostosowany. A czy big data i AI nie robią tego lepiej od ludzi? Czy zadaniem AI nie jest czasem wyliczenie „woli powszechnej” bez polityki, debat itp.? Dataizm odrzuca idee człowieka jako osoby(tak jak behawioryzm skinnerowski). Ale czy ci demoniczni „dataiści” są naprawdę radykalnymi behawiorystami? Nie sądzę. Upadek radykalnego behawioryzmu jako idee fix miał miejsce już u zarania kognitywistyki i AI, w słynnym artykule Chomsky’ego. Wydaje się zatem, że Han całkiem niesprawiedliwie przypisuje dataistom naiwną wiarę w wulgarny materializm skinnerowski. Może się mylę i nie znam ideologów doliny krzemowej, ale strategia Hana przypomina ataki darwinizm w jego starej, egoistyczno-eugenicznej formie sprzed IWŚ. Nawet innowatorzy i biolodzy czegoś się z czasem uczą… Jesteśmy w czasach rewolucji cyfrowej. I stajemy wobec niej sami i samotni, bo kruszą się wszelkie budowle oparte na My(państwa, wspólnoty, rodziny, związki etc). Co więcej nie możemy się ukryć, schować, wszystko każdy widzi i każdy nadzoruje( posępne sny kafkowskie spełniają się). Piękne zdjęcia ukrywają nam brudną rzeczywistość(matrixowo, trochę japońsko). Przez cyfrowe okno nie wkracza nam żaden realne i inne, jesteśmy zamknięci na nowe. Jeden z proroków dataizmu(Flusser) pisał: nie jesteśmy subiektami danego świata, a projektami światów alternatywnych. Z chłopów staliśmy się artystami, głoszą dataiści. Całkiem nieźle? Han, nasz sceptyk technologicznego zbawienia piszę, że te nadzieje nie zostały spełnione: „piękny projekt Ja okazuje się pociskiem(projektil) skierowanym przeciwko sobie”. Realizacja siebie niszczy My, komunikacja cyfrowa prowadzi do erozji wspólnoty. Porządek cyfrowy-porządek ziemski. Carl Schmitt* mówi, że ten ostatni było oparty na jasnych różnicach i na „stałości”. Były wytyczone granice, a człowiek miał określony „charakter”. Schmitt dzielił świat na przyjaciół i wrogów. Co to znaczy, że my mamy followersów lub znajomych na mediach społecznościowych? W jednym z esejów Han wskazuje, że ogrom ludzi obecnie przejawia syndrom zmęczenia informacją(objawy podobne do depresji). Główny objaw: uwiąd zdolności analitycznych, czyli nie myślimy. Połykamy informacje, ale ich nie trawimy. Kupujemy książki, ale ich nie czytamy, albo czytamy po łebkach. Nie potrafimy uwierzyć w opowieść, bo opowieść wymaga zaangażowania i wżycia się w powieść(zbudowania jej sobie w głowie, wyobrażenia sobie). Dzisiaj robią za nas to Netflixy. Podobne wnioski wysnuł u nas niedawno Dukaj w „Po piśmie”*. Tacy zmęczeni post-obywatele stają się łatwym kąskiem dla kreatorów informacji(„reżim informacji”). Wydaje się, że jak kiedyś dyscyplinowały nas instytucje(więzienia, szkoły),a obecni każdy każdego dyscyplinuje. „Ciągłe poczucie nadzoru”. Obecnie mamy władzę smart, piszę nasz krytyk i filozof. Nowa władza nie rozkazuje, lecz podszeptuje, nie komenderuje, lecz popycha(nudge)*.„Media społecznościowe upodabniają się do kościoła. Like to amen, share to komunia. Konsumpcja to zbawienie.” Tutaj Han w sporze dystopistów popiera Huxleya, a nie Orwella. Grozi nam bardziej „Nowy wspaniały świat”, nie „1984”(esej „Infokracja”). Samotność obywateli wiążę się też z kryzysem działania komunikacyjnego. Zamykamy się na opinie Innego w dyskursie. Ciągłe ja,ja, ja pogłębia naszą atomizację i nasz narcyzm. Zamiast dbać o wspólny dyskurs(fora),szlifujemy nasze profile. Dajemy opinię, ale nie chcemy pod nią komentarzy, ani korekt. Więcej zamiast walczyć na argumenty, dajemy się ponieść algorytmom. Dla dataistów wg Hana dyskurs i demokracja to przestarzała i powolna forma komunikacji. Big data i AI są dużo skuteczniejsze w podejmowaniu skutecznych decyzji(esej „Racjonalność cyfrowa”). Han wieszczy nowy nihilizm, bo ginie wiara w faktyczność, w wspólny świat. Własne widzimisię staje się kryterium prawdy. I tak Donald Trump może jest prezydentem amerykańskich serc, ale serce nie jest organem demokracji(esej „Kryzys prawdy”). Remedium ma być filozofia rozumiana jako „radykalne dziennikarstwo”, interweniująca w nasz dzień codzienny. Filozof ma mieć odwagę do prawdy(Foucault). Ok. Ogólnie słono dostaje się nowym technologiom, nowoczesności, Zachodowi i Oświeceniu. Te intuicje trafią do nas, jednak nie możemy zapominać też o dobrej stronie nowoczesności. Tutaj pomocne może być moja recenzja: https://lubimyczytac.pl/ksiazka/polska-nowoczesnosc-genealogia/opinia/63885421 Kasandry mimo wszystko są lepiej słyszalne nie tylko w erze cyfry. Na deser krótki kurs filozofii kontynentalnej w postaci słownika filozofii kontynentalnej. Tutaj w podobnym temacie i o podobnym wydźwięku krytycznym wobec wpływu techniki na człowieku: https://lubimyczytac.pl/ksiazka/wzlot-i-upadek-czlowieka-nowoczesnego/opinia/73693283 Lekturki: 1. Porządek cyfrowy: https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4988782/homo-deus-krotka-historia-jutra 2. Porządek ziemski: https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4892067/nomos-ziemi 3. Dukaj i kryzys narracji: https://lubimyczytac.pl/ksiazka/4883598/po-pismie 4. Nudge to nawiązanie do ekonomii behawioralnej: https://lubimyczytac.pl/ksiazka/174397/impuls-jak-podejmowac-wlasciwe-decyzje-dotyczace-zdrowia-dobrobytu-i-szczescia 5. Esej o Hanie: https://mintmagazine.pl/artykuly/kleczka-hana Słownik filozofii kontynentalnej i jej autorów(niemieckiej głównie) wygenerowany przez CHATA GPT 4: Biowładza (Foucault) - Pojęcie wprowadzone przez Michela Foucaulta, które odnosi się do sposobów, w jakie władza jest wykonywana nad ludzkimi ciałami i populacjami przez regulację zdrowia, nawyków, seksualności itp., szczególnie w kontekście nowoczesnych państw i instytucji. Bycie i byt (Heidegger) - W filozofii Martina Heideggera, "bycie" (Sein) odnosi się do fundamentalnej natury lub warunku istnienia, podczas gdy "byt" (Seiendes) odnosi się do konkretnych, indywidualnych istnień lub rzeczy. Heidegger w swoim głównym dziele "Bycie i czas" dąży do zrozumienia bycia jako takiego (ontologia),zamiast skupiać się na poszczególnych bytach. Kluczowym pytaniem jest "pytanie o sens bycia". Dyskurs (Habermas) - W teorii Habermasa, dyskurs to racjonalna debata w sferze publicznej, która ma na celu osiągnięcie konsensusu na temat norm i prawd przez argumentację wolną od dominacji i przymusu. Działanie komunikacyjne (Habermas) - To proces, w którym uczestnicy dążą do osiągnięcia porozumienia poprzez wymianę argumentów w kontekście wzajemnego uznania i szacunku, oparty na założeniu, że język służy nie tylko ekspresji i reprezentacji, ale także koordynacji działań społecznych. Faktyczność (Habermas) - W kontekście teorii społecznej Habermasa, odnosi się do danych warunków i okoliczności społecznych, które są akceptowane jako dane i niekwestionowane przez uczestników dyskursu, ale mogą być przedmiotem krytycznej refleksji i zmiany. Homo Faber - Termin łaciński oznaczający "człowieka tworzącego" lub "człowieka rzemieślnika". Używany w filozofii i socjologii do opisania ludzi jako istot zdolnych do tworzenia i kształtowania świata przez pracę i produkcję. Koncept ten podkreśla zdolność ludzką do manipulowania środowiskiem w celu spełnienia swoich potrzeb i osiągnięcia celów. Ideologia (Arendt) - Hannah Arendt traktowała ideologię jako zamknięte systemy myślenia, które udają, że posiadają klucz do historii lub mają dostęp do niezawodnej wiedzy o przyszłości, często prowadząc do totalitaryzmu poprzez narzucanie jednolitej interpretacji rzeczywistości. "Imperium"(Negri/Hardt) nie odnosi się do konkretnego państwa czy terytorium, ale raczej do zdecentralizowanej i rozproszonej sieci władzy, która obejmuje cały świat, charakteryzującej się globalnym rynkiem, transnarodowymi korporacjami, technologią informacyjną i kulturową homogenizacji. Lebenswelt (Habermas) - Świat życia, pojęcie rozwinięte przez Habermasa na podstawie prac Husserla, odnoszące się do podstawowego, przedrefleksyjnego tła naszych doświadczeń i interakcji, które umożliwia komunikację i zrozumienie. Nagie życie (Agamben) - Pojęcie wprowadzone przez włoskiego filozofa Giorgio Agambena w jego pracy dotyczącej biopolityki. "Nagie życie" odnosi się do życia ludzkiego pozbawionego wszelkich praw politycznych lub społecznych, redukowanego do jego biologicznej istoty.. Nihilizm - Pogląd filozoficzny, który odrzuca lub kwestionuje tradycyjne wartości, znaczenia, cel, prawdę lub moralność, często kojarzony z pesymizmem i poczuciem bezcelowości egzystencji. Odczarowanie świata (Weber) - Termin używany przez Maxa Webera do opisania procesu, w którym naukowe rozumienie rzeczywistości zastępuje tradycyjne, magiczne i religijne sposoby wyjaśniania świata, prowadząc do racjonalizacji i biurokratyzacji społeczeństwa Sfera publiczna (Habermas) - Jürgen Habermas definiuje sferę publiczną jako przestrzeń, w której obywatele mogą swobodnie dyskutować o sprawach społecznych, politycznych i kulturalnych, umożliwiając kształtowanie opinii publicznej i wpływanie na procesy decyzyjne. Technika (Heidegger) - Heidegger postrzega technikę nie tylko jako zbiór narzędzi lub metod, ale jako sposób bytowania i odkrywania świata, który kształtuje nasze rozumienie bytu i nas samych. W jego pracy "Pytanie o technikę", technika jest przedstawiona jako sposób ujawniania, który "staje" i "domaga się" od świata, by prezentował się jako zbiór zasobów gotowych do eksploatacji. Dla Heideggera, to nie technologia jako taka stanowi problem, ale "techniczne myślenie" i zapominanie o prawdziwej istocie bycia, co prowadzi do zdominowania świata przez technologiczną mentalność. Wola powszechna (Rousseau) - Jean-Jacques Rousseau definiuje wolę powszechną jako ogólną wolę ludzi w społeczeństwie, która odzwierciedla wspólne dobro, w przeciwieństwie do sumy indywidualnych interesów, i jest fundamentalna dla legitymacji praw i działań rządu. Wieczny pokój (Kant) - wizja Kanta trwałego pokoju między narodami, opartego na republikańskim ustroju państwa, prawie międzynarodowym i światowym obywatelstwie jako środkach do osiągnięcia pokoju. Zamieszkanie (Heidegger) odnosi się do fundamentalnego sposobu, w jaki ludzie są obecni i zaangażowani w świat. Dla Heideggera, zamieszkanie nie jest tylko fizycznym aktem mieszkania w strukturze czy miejscu, ale głębokim sposobem bycia, w którym ludzie łączą się ze światem, nadając mu sens i miejsce. Prawdziwe zamieszkanie wymaga rozumienia i troski o świat, w którym żyjemy. Budowanie i mieszkanie są dla niego nierozłączne, ponieważ autentyczne budowanie jest formą zamieszkania, które umożliwia ludziom stworzenie przestrzeni, w której mogą autentycznie "być" w harmonii ze światem i z naturą. Zamieszkanie jest aktem "pozwalania na bycie" (niem. "Sein lassen"),co oznacza otwarcie się na byt, pozwolenie rzeczom ujawniać się takimi, jakie są, i angażowanie się w troskliwe stosunki z otaczającym nas światem. Zamieszkanie w sensie heideggerowskim to zatem głęboko etyczne i ontologiczne zaangażowanie w otaczający nas świat, które wykracza poza prostą fizyczność i dotyka rdzenia ludzkiej egzystencji